Ποια ονομάζουμε άραγε οικογενειακά μυστικά; Με τι έχουν συνήθως να κάνουν; Είναι για καλό σκοπό; Γίνονται αντιληπτά, αν δεν ειπωθούν ποτέ; Ποιον προστατεύουν ;
Ερωτήματα που μάλλον μας έχουν απασχολήσει όλους κάποια στιγμή στη ζωή μας, άλλοτε για πιο απλά θέματα και άλλοτε για πιο κρίσιμα.
Μυστικό συνηθίζουμε να ονομάζουμε κάτι το οποίο είναι γνωστό σε ένα άτομο ή ομάδα ατόμων, το οποίο πρέπει να μείνει κρυφό. Μυστικό μπορεί να είναι ένα δώρο, μια έκπληξη, ένας έρωτας, μια απιστία, ο τρόπος σύλληψης και γέννησης, η καταγωγή, μια ζημιά, ένας καβγάς, μια αρρώστια, ένας θάνατος, ένα αδίκημα, ένα ατύχημα, η κακοποίηση, η αναπηρία, η εξάρτηση, ένα διαζύγιο, οι οικονομικές δυσκολίες… Η λίστα μάλλον δεν τελειώνει.
Τα μυστικά δε σχετίζονται απαραίτητα με μια άσχημη συνθήκη, ούτε το αποτέλεσμά τους είναι πάντα αρνητικό. Από τη μια ενισχύουν την ιδιωτική ζωή, τον αυτοσεβασμό, την ελευθερία, την προστασία, την αίσθηση του ανήκειν, του ελέγχου αλλά και την αξία των ατόμων τα οποία επιλέγονται ως έμπιστα, ώστε να τα κρατήσουν.
Από την άλλη είναι ικανά να μας «φυλακίσουν» και ίσως όχι μόνο εμάς αλλά και το περιβάλλον μας, ακόμα και γενεές μετά από εμάς!!! Αυτό συμβαίνει συνήθως όταν το μυστικό κρατείται, όχι για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, αλλά εξαιτίας του φόβου μας για τις συνέπειες που θα υποστούμε εμείς και οι γύρω μας, σε περίπτωση αποκάλυψης.
Υπάρχουν περιπτώσεις που κρατούμε μυστικά ακόμα και από τον ίδιο μας τον εαυτό, ώστε να τον προστατέψουμε από μια οδυνηρή συναισθηματική κατάσταση. «Κλείνουμε τα μάτια» , δεν βλέπουμε δεν ακούμε ή ακόμα και ξεχνούμε, με την ελπίδα ότι ίσως κάποια στιγμή ξεθωριάσει το τραύμα και απαλλαχτούμε από αυτό. Δυστυχώς όμως, αυτό το οποίο καταφέρνουμε είναι όχι μόνο να το συντηρούμε αλλά και να διχάζουμε το ψυχισμό μας καθώς καλούμαστε να λειτουργούμε, να σκεφτόμαστε, να αισθανόμαστε, να ζούμε σε δυο επίπεδα : στο φανερό και στο κρυφό. Συχνά στις περιπτώσεις των μυστικών συναντούμε την έννοια της προδοσίας. Μπορεί να προδώσουμε άτομα ή ακόμα και ένα μέρος του ίδιου μας του εαυτού ώστε να κρατηθεί κάποιο μυστικό. Οι επιπτώσεις λοιπόν είναι πολυεπίπεδες και όχι πάντα άμεσα φανερές.
Μπορεί να αναρωτιόμαστε μερικές φορές «Γιατί να υπάρχουν μυστικά μεταξύ μας;» . Τα οικογενειακά μυστικά υπάρχουν για να διατηρούν ή ακόμα και να δημιουργούν δεσμούς και συμβάλλουν στη συνοχή της ομάδας – οικογένειας. Άλλες φορές δημιουργούνται οικογενειακά μυστικά για να προστατευτεί η οικογένεια είτε στο εσωτερικό της είτε από το κοινωνικό περιβάλλον από πιθανή αποδοκιμασία και απόρριψη.
Οι έρευνες αποδεικνύουν ότι όσο περισσότερα μυστικά διατηρούν οι οικογένειες, τόσο πιο δυσλειτουργικές είναι. Το παράδοξο είναι ότι πληγώνουν εκείνα ακριβώς τα άτομα που υποτίθεται ότι έχουν σκοπό να προστατεύσουν. Οι δυσκολίες που εμφανίζονται δεν αφορούν μόνο αυτούς που κρατούν το μυστικό, αλλά και εκείνους που δεν έχουν φαινομενικά καμιά ιδέα για το ότι υπάρχει κάποιο μυστικό.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα παιδιά, τα οποία τις περισσότερες φορές αντιλαμβάνονται με ένα μαγικό τρόπο τον πόνο του γονιού, χωρίς να μπορούν να του δώσουν νόημα και περιεχόμενο και μένουν εγκλωβισμένα σε ασάφιες, δημιουργώντας αρκετά συχνά ενοχές και φαντασιώσεις ότι μπορεί να ευθύνονται τα ίδια για την ακατανόητη αυτή αίσθηση που λαμβάνουν από το οικογενειακό περιβάλλον τους. Πως το αντιλαμβάνονται; Από περίεργες εκφράσεις προσώπων, αλλαγές στον τόνο φωνής των οικείων τους, χειρονομίες, συμπεριφορές μια απροσδιόριστη ένταση στο περιβάλλον χωρίς να γνωρίζουν την ακριβή προέλευσή της. Πολύ συχνά μας εκπλήσσουν με τις στοχευμένες κινήσεις ή ερωτήσεις που κάνουν για θέματα που δε θα περίμενε ποτέ κανείς να θίξουν. Προσπαθώντας να δώσουν νόημα σε αυτά τα περίεργα που αντιλαμβάνονται ή διαισθάνονται, επιλέγουν συχνά έναν παράδοξο τρόπο να εκφράσουν αυτό το οποίο νιώθουν, μέσα από συμπτώματα, άγχη, φοβίες, περίεργες συμπεριφορές, ενοχές, ντροπή, δυσκολία δημιουργίας και διατήρησης κοινωνικών σχέσεων και επικοινωνίας, μαθησιακές δυσκολίες, ψυχικές διαταραχές, αίσθηση απειλής ή προδοσίας…
Κάτι ιδιαίτερα δύσκολο και οδυνηρό στις περιπτώσεις των μυστικών είναι ότι εκείνοι που αγνοούν το μυστικό δεν μπορούν να αντιληφθούν την πραγματική πηγή του πόνου αλλά και εκείνος που κρατά το μυστικό δεν μπορεί να απαλλαγεί από τον πόνο που τον κρατά δέσμιο, καθώς όσο δεν είναι επεξεργάσιμο ένα γεγονός τόσο λιγότερες είναι οι πιθανότητες να ξεπεραστεί ή να μη γίνει παθογόνο. Παρότι τα μυστικά προορίζονται να διατηρήσουν τη σταθερότητα ενός συστήματος, αποδεικνύεται ότι είναι η τροχοπέδη του.
Ποια είναι λοιπόν η λύση στην περίπτωση των μυστικών. Αρχικά η συνειδητοποίηση του ότι όντως υπάρχουν μυστικά και συνέπειες τόσο στη δική μας ζωή όσο και στου περιβάλλοντός μας. Το αν ειπωθούν τα μυστικά αυτά, ώστε να ακολουθήσει η επεξεργασία τους, είναι το πιο σημαντικό βήμα για τη θεραπεία και ανακούφιση όλου του συστήματος.